Jongleren met het fascisme doe je zo

Enkele dagen geleden ontstond er enige commotie rondom uitspraken van Jack Biskop. U zegt: wie is Jack Biskop? Tja, tot enkele dagen geleden had nog niemand van Jack Biskop gehoord. Jack is Tweedekamerlid voor het CDA. En Jack is geen vriend van de PVV. Dat bleek enkele dagen geleden toen hij zijn `meditatief moment` had in de fractievergadering van de CDA fractie. Dat is een moment waarin een fractiemedewerker de vergadering opent met een tekst uit de bijbel, een gedicht of een andere tekst, zo vertelde Wim van de Camp bij Pauw & Witteman. Het is overigens niet gebruikelijk dat dit meditatief moment naar buiten komt.

Zo niet deze keer. Jack Biskop sprak een “filosofisch getinte beschouwing” uit die hij vervolgens publiceerde op zijn website. En het was niet zomaar een toespraak. Het wat een toespraak die een dag later leidde tot de volgende krantenkop in de volkskrant:

“CDA’er Jack Biskop vergelijkt PVV met nazi’s”

Biskop probeerde in zijn beschouwing “trend van de tijd neer te zetten”, zo zei hij in het Radio 1 journaal, en beweerde daarbij een tekst van Menno ter Braak te citeren die in de jaren ’30 waarschuwde voor de opkomst van de Nazi’s. Hij legde daarmee impliciet een link naar de actualiteit en de PVV, overigens zonder de PVV expliciet te noemen. Het betreft de volgende tekst:

‘En in dat tijdsgewricht zien we in Europa een politieke beweging ontstaan die niets anders doet dan ressentiment exploiteren. Bezig met het stimuleren van boosheid, niet werkelijk geïnteresseerd in oplossingen en die geen ideeën heeft. Een beweging die ook geen oplossingen wil, omdat ze de misstanden nodig heeft om te kunnen blijven schelden en haten. Want dat is de belangrijkste karakteristiek: schelden om te schelden en haten om te haten. Het maatschappelijk ressentiment wordt botgevierd op een zondebok die de schuld krijgt van alles. Tegelijk beschouwt deze beweging zichzelf als het eeuwige slachtoffer van ‘links’ of ‘de elite’, en koestert ze een diepe weerzin jegens intellectuelen, kosmopolieten en iedereen die en alles wat ‘anders’ is. Deze politiek wordt niet zozeer gevoed door domheid maar door halfbeschaving, te herkennen aan het voortdurend gebruik van slogans en frasen. Het is een reactionaire politiek die stelt dat alles vroeger beter was en dat alles beter wordt als het eigen volk gezuiverd is van volksvreemde elementen die altijd alles verpesten’, aldus Menno Ter Braak in 1937. [bron]

Biskop voelde bij die frasen herkenning, zegt hij. ‘Bij het lezen van die tekst dacht ik: jeetje, dat kun je vandaag de dag ook gebruiken.’ Biskop zegt zich ervan bewust te zijn dat Ter Braak de nazi’s in de jaren dertig beschreef. Hij zegt zich ‘geraakt’ te voelen door het recent verschenen boekje De eeuwige terugkeer naar het Fascisme van Rob Riemen. Die noemt daarin de PVV ‘een fascistische beweging. Aldus de Volkskrant. Overigens beweert diezelfde Volkskrant enerzijds dat Biskop achteraf veel bijval kreeg van partijgenoten, maar anderzijds “na de vergadering uiteenlopende reacties te hebben gekregen van andere CDA’ers, variërend van complimenten voor een ‘heftig verhaal’ tot opmerkingen dat hij het ‘wel heel scherp naast elkaar’ had gezet.” Wat was het nou? Maar dat terzijde.

Wat u bij lezing van het citaat van Menno ter Braak (let wel: uit 1937!) misschien opvalt is dat de termen “links” en “elite” worden gebruikt, termen die erg actueel zijn in het huidige politieke debat. Scherp opgemerkt van die Biskop zou je denken. Maar dat is toch iets te veel eer voor Jack Biskop. Er stinkt nl. iets aan deze zaak.

Jack Biskop citeert namelijk helemaal niet Menno ter Braak. Hij heeft aangerommeld met een tekst van Rob Riemen die op zijn beurt Menno ter Braak tendentieus blijkt te citeren in zijn boekje De eeuwige terugkeer naar het Fascisme. Dat zegt althans Carel Peeters in Vrij Nederland. We citeren Peeters:

Biskop vergeleek Wilders en zijn beweging met het fascisme en nationaal-socialisme in zijn openingspraatje van de fractievergadering van het CDA op woensdag 24 november dat onder de titel ‘Er is altijd hoop’ op zijn website te lezen was. Hij deed dat met een citaat van Menno ter Braak uit 1937. Zei hij. Maar dat blijkt geen citaat van Ter Braak te zijn. Het is een tendentieuze parafrase van Ter Braaks denkbeelden door Rob Riemen in zijn onlangs verschenen pamflet De eeuwige terugkeer van het fascisme, het boekje waarvan Biskop heeft gezegd dat hij er door ‘geraakt’ was. [bron]

Biksop pronkt dus met ter Braak maar heeft ter Braak helemaal niet gelezen. Zijn citaat komt nl. helemaal niet voor in `Het Nationaalsocialisme als Rancuneleer`, zo blijkt als we dat werk er op naslaan. Biskop heeft niet eens de moeite genomen om dat te controleren.

Maar ook ivoren-toren-intellectueel Riemen gaat niet vrijuit, aldus Peeters, en ik citeer nogmaals uit zijn artikel:

De parafrase van Rob Riemen stemt wat strekking betreft wel min of meer overeen met wat Ter Braak heeft geschreven in Het nationaal-socialisme als rancuneleer (1937), maar Riemen plakt door zijn woordkeus Ter Braaks gedachten onbekommerd op de hedendaagse verhoudingen. Hij parafraseert Ter Braak richting Wilders en zijn beweging, zonder hem te noemen, maar wel te bedoelen. Mijn wantrouwen was gewekt door het voor Ter Braak niet karakteristieke woord ‘boosheid’. Dat is een veel te kinderachtig woord als het om het fascisme gaat. Ook was het vreemd dat Ter Braak in die tijd het woord ‘links’ zou hebben gebruikt.

Helemaal raar was, dat hij zou hebben geschreven dat het fascisme zich in die tijd het ‘slachtoffer’ van ‘links’ en de ‘elite’ zou hebben gevoeld. Riemen gebruikt Ter Braak voor zijn karretje. Dat is geen abject karretje, maar wel een tendentieus karretje. Zijn bewoordingen zijn anders, sterker en harder dan die van Ter Braak. Ter Braaks nuances leggen het loodje. […]

Ook al komt Ter Braak er in Het nationaal-socialisme als rancuneleer aardig in de buurt, de spijker op Wilders’ hoofd is van Rob Riemen: zijn parafrase is een constructie om zijn eigen betoog te ondersteunen. […]

De slordigheid van Jack Biskop en de tendentieuze parafrase van Rob Riemen zorgen ervoor dat een verwrongen beeld ontstaat van Geert Wilders en zijn beweging. Er valt veel in hem te bestrijden, maar de nuances waar Ter Braak in zijn tijd aan hechtte, moeten niet uit het oog verloren worden.

Tenslotte. U moet voor de grap eens googelen op de eerste zin uit het citaat dat Biskop in zijn tekst hanteerde. Iedereen neemt klakkeloos over dat Biskop een citaat van Menno ter Braak gebruikt. Iedereen, behalve Carel Peeters. Wie is eigenlijk Carel Peeters?